ALL-IN Dostępność w komunikacji cyfrowej

Zasady dostępności stron internetowych

Zrozumienie dostępności

Zgodnie z hiszpańskim słownikiem języka prawniczego, dostępność uniwersalna to „warunek, jaki muszą spełniać środowiska, procesy, dobra, produkty i usługi, a także obiekty, instrumenty, narzędzia i urządzenia, aby były zrozumiałe, użyteczne i możliwe do wykorzystania przez wszystkich ludzi w warunkach bezpieczeństwa i komfortu oraz w jak najbardziej autonomiczny i naturalny sposób”.

Istnieją trzy rodzaje uniwersalnej dostępności:

Dostępność poznawcza: cecha, która sprawia, że coś jest łatwe do zrozumienia i komunikowania,
Dostępność fizyczna: że coś może być łatwo używane, a przestrzeń dostępna niezależnie od ograniczeń fizycznych,
Dostępność sensoryczna: cecha wskazująca, że coś może być łatwo używane, a przestrzeń dostępna niezależnie od ograniczeń sensorycznych.

Przykłady:

Dostępność poznawcza: możliwość zrozumienia tekstu, ponieważ jest on napisany prostszym językiem lub możliwość zrozumienia artykułu prawnego, ponieważ jest dostosowany do łatwiejszego stylu czytania,
Dostępność fizyczna: możliwość wjechania do budynku na wózku inwalidzkim, możliwość otwarcia drzwi nawet przy użyciu niewielkiej siły,
Dostępność sensoryczna: możliwość zrozumienia filmu dzięki napisom lub językowi migowemu, możliwość przeczytania dokumentu dzięki dużemu drukowi lub alfabetowi Braille'a.

Wiedząc to, możemy rozumieć dostępność stron internetowych jako zapewnienie, że strony są użyteczne dla jak największej liczby osób, niezależnie od ich wiedzy, umiejętności czy technicznych możliwości urządzeń.

W XXI wieku dostępność stron internetowych ma kluczowe znaczenie w wielu aspektach życia, takich jak Edukacja, zatrudnienie, administracja publiczna, handel, opieka zdrowotna, czy rozrywka. Zapewnienie równego dostępu i równych szans dla wszystkich użytkowników jest kluczowe dla budowania społeczeństwa w pełni inkluzywnego.

Ramy prawne i standardy

W Unii Europejskiej dostępność cyfrowa jest regulowana Dyrektywą (UE) 2016/2102 w sprawie dostępności stron internetowych i aplikacji mobilnych organów sektora publicznego, znaną jako WAD (Web Accessibility Directive). Dyrektywa ta zobowiązuje wszystkie organy sektora publicznego w UE do zapewnienia dostępności swoich stron internetowych i aplikacji mobilnych. Aby osiągnąć ten cel, Unia Europejska, we współpracy z głównymi europejskimi organizacjami normalizacyjnymi, opracowała normę EN 301 549, która określa wymagania dotyczące dostępności produktów i usług ICT. Standardy te w dużej mierze opierają się na Wytycznych WCAG (Web Content Accessibility Guidelines).

Wytyczne dotyczące dostępności treści internetowych (WCAG)

Wytyczne Web Content Accessibility Guidelines (WCAG) stanowią jednolity, międzynarodowy standard, który spełnia potrzeby jednostek, organizacji i rządów w zakresie dostępności treści internetowych.

Opracowane przez World Wide Web Consortium (W3C), są przeznaczone dla twórców treści internetowych oraz narzędzi oceniających dostępność stron.

Najbardziej aktualną wersją jest WCAG 2.2, która obejmuje 13 wytycznych i, podobnie jak poprzednie wersje, opiera się na czterech fundamentalnych zasadach:

Postrzegalność - użytkownicy muszą być w stanie odebrać prezentowane informacje (nie mogą być one całkowicie niewidoczne dla ich zmysłów),
Funkcjonalność - użytkownicy muszą być w stanie obsługiwać interfejs (nie może on wymagać interakcji, której użytkownik nie jest w stanie wykonać),
Zrozumiałość - użytkownicy muszą rozumieć zarówno treści, jak i sposób działania interfejsu użytkownika (treści i operacje nie mogą być dla nich niezrozumiałe),
Solidność - użytkownicy muszą mieć dostęp do treści także w miarę rozwoju technologii (treści muszą pozostawać dostępne w zmieniającym się środowisku technologicznym).

Zgodność z wytycznymi WCAG oceniana jest na podstawie kryteriów zgodności, które są podzielone na trzy poziomy:

Poziom A - minimalne wymagania dotyczące dostępności.
Poziom AA - eliminacja głównych barier dostępności.
Poziom AAA - najwyższy i najbardziej rygorystyczny poziom dostępności.

Każdy poziom zgodności wymaga spełnienia kryteriów poziomu poprzedniego. W Hiszpanii administracja publiczna jest zobowiązana do spełnienia co najmniej poziomu AA.

Narzędzia wspomagające i technologie adaptacyjne

Przegląd narzędzi wspomagających

Technologie wspomagające (Assistive Technologies, AT) stosowane w kontekście dostępności stron internetowych to narzędzia zapewniające wsparcie techniczne osobom mającym trudności w korzystaniu z Internetu, urządzeń cyfrowych oraz interakcji z interfejsami i treściami.

Technologie te obejmują różne rodzaje narzędzi, dostosowane do szerokiego zakresu potrzeb użytkowników. W tym module skupimy się na oprogramowaniu wspierającym dostępność, takim jak opisane poniżej.

Czytniki ekranu

Czytniki ekranu to technologie wspomagające, które umożliwiają użytkownikom z dysfunkcją wzroku odsłuchiwanie treści wyświetlanych na ekranie za pomocą syntezatora mowy lub przekształcanie ich na alfabet Braille’a.

NonVisual Desktop Access (NVDA): darmowy, przenośny czytnik ekranu typu open source opracowany przez Microsoft. Obsługuje 54 języki i liczne aplikacje,
Job Access With Speech (JAWS): powszechnie stosowany czytnik ekranu w systemie Windows, oferujący wiele funkcji i możliwości dostosowywania,
VoiceOver: zintegrowany czytnik ekranu dla urządzeń z systemami macOS i iOS, oferujący kompatybilność i integrację z produktami Apple.

Powiększalniki ekranu

Powiększalniki ekranu to narzędzia, które umożliwiają osobom słabowidzącym dostosowanie sposobu wyświetlania treści na ekranie poprzez powiększenie, zmianę kontrastu lub zastosowanie filtrów kolorystycznych.

ZoomText: oprogramowanie, które oferuje zarówno funkcję powiększania ekranu, jak i syntezator mowy, co ułatwia nawigację osobom z ograniczoną ostrością wzroku,
MAGic: powiększalnik ekranu i syntezator mowy, który pozwala na dostosowanie treści do indywidualnych potrzeb użytkownika.

Oprogramowanie do rozpoznawania mowy

Oprogramowanie do rozpoznawania mowy umożliwia użytkownikom sterowanie urządzeniami i wprowadzanie tekstu za pomocą poleceń głosowych, co zwiększa dostępność dla osób z ograniczoną zdolnością manualną.

Dragon: zaawansowane i precyzyjne oprogramowanie do rozpoznawania mowy dla systemu Windows, opracowane przez firmę Nuance,
Apple Dictation: zintegrowane narzędzie do rozpoznawania mowy dla użytkowników systemów iOS i macOS,
Gboard: klawiatura Google, dostępna zarówno na urządzeniach z systemem Android, jak i iOS. Oferuje funkcję rozpoznawania mowy oraz umożliwia wyszukiwanie w Internecie i tłumaczenie tekstu,
Otter: narzędzie do współpracy i asystent spotkań, które umożliwia transkrypcję rozmów oraz oferuje dodatkowe funkcje,
Windows Speech Recognition: zintegrowana funkcja w systemie Windows, umożliwiająca sterowanie komputerem głosem oraz dyktowanie tekstu.

Technologie adaptacyjne

Technologie adaptacyjne to rozwiązania, które pomagają osobom z ograniczeniami funkcjonalnymi w korzystaniu z komputerów i ich peryferii, mimo trudności wynikających z ich zdolności.

Od alternatywnych urządzeń wejściowych, przez dostosowane klawiatury i myszy, aż po specjalne kontrolery do gier wideo – istnieje szeroka gama technologii dostosowanych do różnych potrzeb użytkowników.

W połączeniu z wcześniej omówionymi narzędziami wspomagającymi, technologie te mogą stanowić przełom w korzystaniu z urządzeń cyfrowych dla wielu osób. Dlatego tak ważne jest ich popularyzowanie i promowanie dostępności w różnych kontekstach. Poniżej przedstawiono kilka przykładów.

Alternatywy dla myszy komputerowej

Joystick - wyglądem przypomina kontroler do konsoli i zapewnia alternatywną metodę sterowania, w której joystick określa kierunek oraz prędkość ruchu wskaźnika,
Mysz sterowana ustami - umożliwia kontrolowanie kursora za pomocą ruchów ust, np. poprzez dmuchanie lub zasysanie powietrza,
Mysz z czujnikami ruchu - pozwala na sterowanie kursorem poprzez ruchy głowy,
Mysz nożna - wyposażona w przyciski obsługiwane za pomocą ruchów stopy oraz nacisku stóp.

Dostosowana mysz

Źródło obrazu cobalt123, Flickr

Dostosowane klawiatury

Klawiatury z dużymi znakami - klawisze z większymi literami i kontrastowymi kolorami przeznaczone dla osób słabowidzących. Niektóre modele posiadają także większe klawisze,
Klawiatury ergonomiczne - zaprojektowane w celu zmniejszenia obciążenia nadgarstków i zapewnienia większego komfortu pisania. Niektóre modele są przeznaczone do obsługi jedną ręką,
Nakładki na klawiatury adaptacyjne - sztywne nakładki umieszczane na klawiaturze, które tworzą barierę zapobiegającą przypadkowym naciśnięciom klawiszy. Są szczególnie przydatne dla osób z niepełnosprawnością ruchową lub ograniczoną sprawnością manualną,
Klawiatury brajlowskie - klawiatury przeznaczone do pisania w systemie Braille’a, umożliwiające osobom niewidomym efektywne korzystanie z komputerów.

Dostosowana klawiatura

Źródło obrazu Tomaz Silva, Agência Brasil

Przełączniki (Switches)

Urządzenia zastępujące tradycyjne funkcje klawiatury i myszy, umożliwiające użytkownikom sterowanie komputerem za pomocą prostych naciśnięć klawiszy.

Urządzenia do śledzenia ruchu oczu

Kamery internetowe i/lub oprogramowanie wykorzystujące technologię śledzenia ruchu gałek ocznych, umożliwiające użytkownikom sterowanie komputerem i interakcję z treściami cyfrowymi za pomocą wzroku. Technologia ta jest szczególnie przydatna dla osób z ograniczoną lub całkowicie utraconą sprawnością rąk.

Gry wideo

Obecnie technologie adaptacyjne nie ograniczają się jedynie do obsługi komputerów - rozwijane są także urządzenia, które pozwalają osobom z niepełnosprawnościami cieszyć się aktywnościami takimi jak gry wideo, eliminując bariery także w czasie wolnym.

Największe marki w branży gier wideo, takie jak PlayStation i Xbox, już oferują kontrolery dostępności, które zwiększają fizyczną dostępność gier wideo dla użytkowników z różnymi potrzebami.

Dostępny kontroler gier wideo

Źródło obrazu Geni, Wikimedia Commons

Nowe technologie

Nowe, rozwijające się technologie odgrywają istotną rolę w dziedzinie dostępności, ponieważ umożliwiają innowacyjne rozwiązania, które poprawiają jakość życia osób z niepełnosprawnościami w sposób dotychczas nieeksplorowany.

Sztuczna inteligencja (AI), uczenie maszynowe (ML) i rzeczywistość rozszerzona (AR) to tylko niektóre z technologii przyszłości, które już dzisiaj są z powodzeniem integrowane w obszarze dostępności.

Sztuczna inteligencja i uczenie maszynowe

Czytniki ekranu opate na AI - poprawa dokładności i kontekstowego rozumienia treści przez czytniki ekranu dzięki wykorzystaniu sztucznej inteligencji. Niektóre narzędzia, które już integrują tę technologię, to Typeahead AI oraz accessiBe,
Automatyczne napisy i transkrypcja - narzędzia oparte na AI, umożliwiające generowanie napisów i transkrypcji w czasie rzeczywistym lub dla wcześniej nagranych treści. Technologie te są już wdrażane na platformach takich jak YouTube, w edytorach wideo takich jak Clipchamp, a także w dedykowanych narzędziach, takich jak happyscribe.

Wirtualna i rozszerzona rzeczywistość

VR w szkoleniach dotyczących niepełnosprawności: wykorzystanie symulatorów rzeczywistości wirtualnej (VR) może pomóc w szkoleniu osób na temat interakcji z osobami z niepełnosprawnościami oraz tworzenia dostępnych środowisk. Osoby z niepełnosprawnościami mogą również korzystać z VR do treningu w kontrolowanych warunkach, co pomaga im lepiej radzić sobie w rzeczywistych sytuacjach.
AR do asysty w czasie rzeczywistym: aplikacje rzeczywistości rozszerzonej (AR) mogą dostarczać dane i pomoc w czasie rzeczywistym, wspierając ekspertów w podejmowaniu świadomych decyzji lub umożliwiając zdalną pomoc, co poprawia bezpieczeństwo i efektywność.

Inkluzywne projektowanie stron internetowych

Zasady projektowania uniwersalnego

Mówiąc o uniwersalnym projektowaniu stron internetowych, mamy na myśli podejście do doświadczenia użytkownika (UX), w którym witryny internetowe i aplikacje powinny być dostępne i użyteczne dla jak najszerszego grona odbiorców, niezależnie od ich zdolności, niepełnosprawności czy okoliczności. Zasady i praktyki inkluzyjnego projektowania stron internetowych mają na celu zapewnienie, że różnorodni użytkownicy mogą uzyskać dostęp do treści, zrozumieć je oraz wchodzić z nimi w interakcję.

7 Zasad Projektowania Uniwersalnego zostało opracowanych w 1997 roku przez grupę architektów, projektantów, inżynierów i badaczy z Uniwersytetu Stanu Karolina Północna.

Równość użytkowania - projekt jest użyteczny i dostępny dla osób o różnych zdolnościach,
Elastyczność użytkowania - projekt dostosowuje się do szerokiego zakresu indywidualnych preferencji i możliwości użytkowników,
Prostota i intuicyjność - korzystanie z projektu jest łatwe do zrozumienia, niezależnie od doświadczenia, wiedzy, umiejętności językowych czy poziomu koncentracji użytkownika,
Postrzegalna informacja - projekt skutecznie przekazuje niezbędne informacje użytkownikowi, niezależnie od warunków środowiskowych lub jego zdolności sensorycznych,
Tolerancja na błędy - projekt minimalizuje zagrożenia i negatywne skutki przypadkowych lub niezamierzonych działań,
Niski wysiłek fizyczny - projekt może być używany efektywnie i wygodnie, przy minimalnym wysiłku użytkownika,
Odpowiedni rozmiar i przestrzeń dla dostępu i użytkowania - zapewniona jest odpowiednia wielkość i przestrzeń do podejścia, sięgania, manipulacji i użytkowania, niezależnie od wielkości ciała, postawy czy mobilności użytkownika.

Techniki i praktyki projektowe

Kontrast kolorystyczny

Upewnij się, że tekst i inne kluczowe elementy są wyraźnie odróżnialne od tła, aby zapewnić czytelność dla osób niedowidzących. Istnieją narzędzia do sprawdzania współczynnika kontrastu między kolorem tła a tekstem, takie jak WebAIM lub AccessibleWeb,
Zgodnie z wytycznymi WCAG na poziomie AA tekst normalny powinien mieć współczynnik kontrastu co najmniej 4,5:1, duży tekst powinien mieć współczynnik kontrastu co najmniej 3:1,
Dla poziomu AAA tekst normalny wymaga kontrastu 7:1, duży tekst wymaga kontrastu 4,5:1.

Czytelność tekstu

Używaj czytelnych i prostych czcionek. Dobrym wyborem są czcionki bezszeryfowe, takie jak Arial lub Verdana,
Upewnij się, że rozmiar czcionki jest wystarczająco duży, aby zapewnić komfortowe czytanie, oraz że zachowany jest odpowiedni odstęp między wierszami,
Nie umieszczaj tekstu na obrazach lub wzorzystym tle, jeśli zmniejsza to jego czytelność.

Dostępność multimediów

Upewnij się, że treści audio i wideo są dostępne dla użytkowników z niedosłuchem, dysfunkcjami wzroku oraz zaburzeniami poznawczymi,
Dodawaj napisy, transkrypcje oraz audiodeskrypcje do treści multimedialnych,
Obrazy powinny zawierać opisy alternatywne (alt text).

Projektowanie dostosowane do różnych urządzeń

Zapewnij, aby strony internetowe i inne elementy interfejsu były dostępne i użyteczne na różnych urządzeniach, od komputerów po smartfony
Najpierw upewnij się, że treści i funkcjonalności są dostępne na małych ekranach, a następnie dostosuj je do większych ekranów.

Przykłady dobrych praktyk

Funkcje zwiększające dostępność:

Zmiana rozmiaru tekstu,
Kontrast kolorystyczny.

Funkcje zwiększające dostępność:

Syntezator mowy (text-to-speech)

Testowanie i ocena dostępności

Na koniec należy sprawdzić dostępność projektu. Najważniejsza jest zawsze kontrola ludzka: zweryfikuj zgodność z wytycznymi WCAG oraz zasadami projektowania uniwersalnego. Poproś innych użytkowników o przetestowanie strony i zbierz ich opinie. Dodatkowo możesz skorzystać z narzędzi automatycznych do testowania dostępności:

WAVE (Web Accessibility Evaluation Tool): zapewnia wizualną ocenę dostępności treści internetowych,
Axe DevTools: rozszerzenie do przeglądarek wykrywające problemy z dostępnością i sugerujące rozwiązania,
Lighthouse: narzędzie open-source od Google do audytu stron pod kątem wydajności, dostępności i najlepszych praktyk.

Podsumowanie

	Teraz wiesz, czym jest dostępność i dlaczego jest kluczowa dla komunikacji cyfrowej.			Poznałeś(-aś) różne narzędzia wspomagające i technologie adaptacyjne, które pomagają użytkownikom z niepełnosprawnościami w dostępie do treści cyfrowych.
	Nauczyłeś(-aś) się, czym są WCAG, zasady projektowania uniwersalnego oraz jak mierzyć dostępność strony internetowej.			Zyskałeś(-aś) praktyczne umiejętności projektowania i testowania treści internetowych, aby zapewnić ich zgodność ze standardami dostępności.